commoveo

commoveo

com-moveo, mōvī, mōtum, ēre, gleichs. beregen, d.i. sich regen-, sich rühren machen, in Bewegung-, in Gang bringen od. setzen, I) eig.: a) übh., sowohl auf der Stelle = rege machen, rühren, rütteln, schütteln, hin und herbewegen, als von der Stelle = fortbewegen, von der Stelle rücken, verrücken, fortrücken, α) im allg.: membrastupentia (v. der Wärme), Curt.: alas (v. Vogel), Verg.: caput, schütteln, Petr.: labra, Petr.: aequora, aufregen (v. Winde), Lucr.: commoveto (id quod coquitur), videto ne aduras, Cato: alci bilem, jmd. die Galle rege machen (bildl. = jmd. erzürnen), Cic.: u. (im Bilde) si convellere adoriamur ea, quae non possint commoveri, Cic.: c. columnas, Cic.: saxa, Curt.: terminos, limites, verrücken, Lex vet. u. Tert.: glebam non c. in agro (bildl. = auch nicht das Geringste vornehmen im Ackerbaue), Cic.: cuius orbis ruinam timueramus, eum ne commotum quidem sensimus, nicht einmal einen Ruck getan, Vell.: et ais, si una littera commota sit, fore, tota ut labet disciplina; utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Cic.: c. omnium parricidarum tela, Cic.: ab una muliere commoveri (v. e. Schiffe), Lact.: nummus in Gallia nullus sine civium Romanorum tabulis commovetur, kein Heller wird umgewendet, Cic. – c. languentem, auf die Beine bringen (Ggstz. incitare currentem), Cic.: u. so c. alqm commodi sui causā, Cic. – u. refl., caelum se commovet, Lucr.: Lanuvii hastam se commovisse, Liv.: u. v. Pers., quis sese commovere (eine Bewegung machen) potest, cuius ille (Roscius) vitia non videat? Cic.: neque me commovere possum prae formidine, Plaut.: iam se omnis turba commoverat, Plin. pan. – m. Ang. von wo? alqm ab Amalthea, Cic.: favos sedibus suis, Col.: u. refl., v. Pers., se istim, Cic.: se ex eo loco, Cic.: Thessalonicā se non c., sich nicht entfernen, Cic.: u. so domo se non c., Cic. – β) als milit. t. t.: aciem, in Schlachtlinie anrücken, Liv.: castra ex eo loco, aufbrechen, ausrücken, Cic. – nondum ipsum Vologesen commotum, sei noch nicht (zum Feldzug) aufgebrochen, ausgerückt, Tac. – γ) als t. t. der Religionsspr.: sacra, die heiligen Gerätschaften (an Festtagen usw.) in Bewegung setzen, Verg. Aen. 4, 301 (u. scherzh. mea si commovi sacra [d.i. List, Betrug usw.], Plaut. Pseud. 109): ancilia (s. d.), Serv. Verg. Aen. 8, 3: struem deo u. bl. struem, Cato r. r. 134, 2 sqq.: tripodas, Sen. Med. 788.

b) insbes.: α) ein Wild aufjagen, auftreiben, cervum (v. Hunden), Verg. Aen. 7, 494. – β) einen Gegner zum Weichen bringen, hostem, Liv.: hostium aciem, Liv. (vgl. no. a): postquam nihil commovebant, Liv.: u. (im Bilde) nunc comminus agamus experiamurque, si possimus cornua commovere disputationis tuae, Cic. de div. 2, 26.

II) übtr.: 1) etw. in rege körperliche od. geistige Tätigkeit setzen, a) übh.: α) Pers. od. personif. Abstr., sich regen-, sich rühren machen, dormiunt; ego pol istos commovebo, Ter.: iam te commotum reddam, ich will dir Hände u. Füße machen, Ter. – bes. refl., se comm., bald = sich regen, sich rühren, d.i. sich tätig zeigen, etw. unternehmen, bes. im Kriege, commovere se ausi non sunt, Nep.: si se commorit, Liv.: cum se nondum Decimi quidem Bruti divina virtus ita commovisset, ut iam id sentire possemus, Cic. – bald = sich geistig ermuntern, quis enim, cum sibi fingit aliquid et cogitatione depingit, non simul ac se ipse commovit atque ad se revocavit, sentit etc., Cic. Acad. 2, 51. – β) Lebl.: commoto simul omnium aere alieno, allen ihr Darlehn gekündigt wurde, Tac. ann. 6, 17.

b) auf Körper od. Geist einwirkend erregen, α) physisch an Körper od. Geist krankhaft erregen, perleviter commotum esse, von einer ganz kleinen Unpäßlichkeit befallen worden sein, Cic. – mente commotus, Plin.: u. so commotus habebitur, für verrückt, Hor.: mens commota, Verrücktheit, Hor. u. Plin. – β) sinnlich erregen, auf jmd. Eindruck machen, jmd. ergreifen, einnehmen, interessieren,omnia domo eius abstulit, quae paulo magis animum cuiuspiam aut oculos possent commovere, Cic.: illud ipsum quod honestum decorumque dicimus animos omnium naturā et specie suā commovet, Cic. – commoveri necesse est, daß ein Eindruck (auf jmd.) gemacht werde, Cic.: his omnes, in quibus est virtutis indoles, commoventur, Cic. – commorat (puella) omnes nos, sie hatte auf uns alle Eindruck gemacht, Ter. Phorm. 101. – non sane satis commoveor animo ad ea, quae vis, canenda, diese Dinge, die du besungen haben willst, interessieren mich nicht genug, Cic. ad Q. fr. 3, 5, 4. – γ) gemütlich, leidenschaftlich erregen, auf jmd. Eindruck machen, jmd. ergreifen, iudices, Cic.: theatrum, Quint. – non solum commoveri animo, sed etiam toto corpore perhorrescere, Cic.: parricidae supplicio misericordiā commoveri, wegen Strafvollziehung an einem Mörder von M. ergriffen werden, Cic.: aut libidine aliquā aut metu commotum esse, Cic.: ita animus commotus est metu, spe, gaudio, Ter.: non odio, sed miseratione commotus, Curt. – neque commovetur animus in ea re, Ter. Andr. 937. – Insbes.: αα) beunruhigen, in Unruhe versetzen, besorgt-, betroffen-, bestürzt machen, erschrecken, erschüttern, si quos adversum proelium et fuga Gallorum commoveret, Caes.: nihil me clamor iste commovet, sed consolatur, Cic. – im Passiv commoveri, unruhig, besorgt-, betroffen-, bange-, bestürzt werden, erzittern, commoveri videtur adulescens, Cic.: commotus est Tiberius, Tac.: quidnam ille commotus venit? Ter. – repentino alcis adventu, Caes.: unius litterae liturā, Cic.: litteris alcis vehementer, Cic.: nihil vultu commotus, bestürzt in den Mienen, Quint.: novā atque inusitatā specie commotus, Caes.: quibus rebus vehementer commotus, Caes.: quo (sermone) ille commotus, Nep. – quibus ex rebus Caesar vehementer commovebatur, Auct. b. Afr.: cum commoti ex tali incommodo essent, Auct. b. Afr. – vidi enim vos in hoc nomine commoveri, bei d. N. stutzig werden, Cic.: in hac (virgine) commotus sum, ich wurde bei ihr betroffen, Ter. – barbari commoti, quod (weil) oppidum... expugnatum cognoverant, Caes. – ββ) jmd. bewegen, ergreifen, rühren = zum Mitleid bewegen, jmds. Teilnahme erregen, auf jmd. einen rührenden, tiefen Eindruck machen, commorat hominem lacrimis, Turpil. fr. – commotus non es, cum tibi mater pedes amplexaretur? commotus non es? Cornif. rhet.: eiusdem miseriis ac periculis commovetur, Cic.: commoti patres vice fortunarum humanarum, Liv. – γγ) jmd. aufbringen, aufreizen, in Harnisch bringen, empören, qui me commorit, flebit, Hor.: inclinatam ad misericordiam contionem rursus asperā in Philotam oratione commovit, Curt.: ultimi dedecoris indignitate commotus, empört über usw., Curt.: sensit Neptunus graviter commotus, Verg. – δδ) politisch in Unruhe versetzen, nam cum esset ex aere alieno commota civitas, Cic. de rep. 2, 58. – od. (durch Zwietracht usw.) erschüttern, commotā principis domo, Tac. ann. 4, 52 in. – δ) auf jmds. Willen u. Entschluß einwirkend jmd. anregen, bewegen, antreiben, bestimmen, zu einem Entschluß treiben, veranlassen, auf jmd. wirken, einwirken, commovit me, Cic.: olitorem ipsum commovebis, Cic.: commoveri et amore fraterno et existimatione vulgi, Caes.: his litteris nuntiisque commotus, Caes.: commotus spe quaestus aut gloriā, Cornif. rhet. – m. ad u. Akk., homines ad turpe compendium, Cornif. rhet. – m. ut u. Konj., primisque ab his historia commota est, ut auderet uberius quam superiores et ornatius dicere, Cic.: tua nos voluntas commovit, ut de ratione dicendi conscriberemus, Cornif. rhet.

2) einen Zustand usw. gleichs. in Gang-, zur Erscheinung bringen, bewirken, daß etw. eintritt, vor sich geht, a) übh. Zustände aller Art erregen, anregen, ins Leben rufen, hervorrufen, veranlassen, plures lacrimas, Curt.: risum, Cic.: hoc infiniti clamores commoventur, Plin. ep. – Graecarum disputationum memoriam quodammodo, Cic.: multorum non modo discendi, sed etiam scribendi studia, Cic.: si haec accendi aut commoveri arte possunt, geweckt od. entwickelt werden, Cic. – eine gemütliche Stimmung, magnum et acerbum dolorem, Cic.: alci misericordiam, Cic.: miserationem, Quint.: summum odium in alqm (v. einem Umstande), Cic.: invidiam, Cic.: invidiam in alqm, Cic.: crebras exspectationes, Cic.: omnis suspicio in eos servos commovebatur, Cic.: vehementer autem amor multitudinis commovetur ipsā famā et opinione liberalitatis etc., Cic.: talibus ira feri postquam commota tyranni, nec minus hāc metus est, Ov. – politische, Zustände, bellum aut tumultum, Cic.: tantas turbas, Cael. in Cic. ep.: magnos belli aestus, Lucr. – b) einen Ggstd. der Verhandlung in Gang-, in Anregung bringen, zur Sprache bringen, nova quaedam, Cic. Acad. 2, 18. – / Zsgz. Formen: commorunt, Lucr.: commorit, Cael. in Cic. ep. u. Hor.: commorat, Ter.: commossem, commosset, commosse, Cic. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 492.


http://www.zeno.org/Georges-1913. 1806–1895.

Игры ⚽ Поможем сделать НИР

Schlagen Sie auch in anderen Wörterbüchern nach:

  • Commotiae — COMMOTIAE, arum, ein Beynamen der Nymphen, die sich an dem kutiliensischen See aufhielten. Weil nun in solchem eine Insel war, die sich bewegete, so haben diese vermeynten Göttinnen den Namen daher von commoveo, ich bewege, bekommen. Varro de L.… …   Gründliches mythologisches Lexikon

  • commotio — SYN: concussion (2). [L. a moving, commotion, fr. commoveo, pp. motus, to set in motion, agitate] c. cerebri SYN: brain concussion. c. retinae concussion of the retina that may produce a milky edema in the posterior pole that clears up after a… …   Medical dictionary

  • ԳՐԳՌԵՄ — (եցի.) NBH 1 0586 Chronological Sequence: Early classical, 8c ն. ἑρεθίζω, ἑπισείω, παροξύνω irrito, provoco, commoveo, impello, acuo Գրգիռ տալ կռուոյ եւ հակառակութեան. շարժել եւ յուզել զկռիւ, կամ զայլս ʼի կռիւ. սադրել. գրգել ʼի բարկութիւն եւ յայլ …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ԴԵԴԵՒԱՑՈՒՑԱՆԵՄ — (ցուցի.) NBH 1 0607 Chronological Sequence: Early classical, 6c ԴԵԴԵՒԱՑՈՒՑԱՆԵՄ ԴԵԴԵՒԵՄ. σαλεύω, σείω, κλονέω agito, concutio, commoveo Շարժլել. տատանել. երերցընել. ... *Իբրու զանհաստատ եւ զաննեցուկ նաւամակոյկն շարժեալ դեդեւացուցանեն: Ամենայն ախտ… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ԴԵԴԵՒԵՄ — (եցի.) NBH 1 0607 Chronological Sequence: Early classical, 6c ն. ԴԵԴԵՒԱՑՈՒՑԱՆԵՄ ԴԵԴԵՒԵՄ. σαλεύω, σείω, κλονέω agito, concutio, commoveo Շարժլել. տատանել. երերցընել. ... *Իբրու զանհաստատ եւ զաննեցուկ նաւամակոյկն շարժեալ դեդեւացուցանեն: Ամենայն ախտ …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ԹՆԴԵՄ — I. (եցի.) NBH 1 0815 Chronological Sequence: 5c, 10c ն. ԹՆԴԵՄ ԹՆԴԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἁνακινέω commoveo, exagito Տալ թնդալ. դղորդել. շարժլել. ցնցել. ... *Զսիրտն թնդէ բարկութեամբ. Մանդ. ՟Ժ՟Ա. (կամ ըստ նոր ձ. թնդացուցանէ ʼի բարկութիւն): *Զաման ուղղոյն ...… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ԹՆԴԵՑՈՒՑԱՆԵՄ — ( ) NBH 1 0815 Chronological Sequence: 5c, 10c ԹՆԴԵՄ ԹՆԴԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. ἁνακινέω commoveo, exagito Տալ թնդալ. դղորդել. շարժլել. ցնցել. ... *Զսիրտն թնդէ բարկութեամբ. Մանդ. ՟Ժ՟Ա. (կամ ըստ նոր ձ. թնդացուցանէ ʼի բարկութիւն): *Զաման ուղղոյն ... թնդեցուցեալ …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ԽՌՈՎԵՄ — (եցի.) NBH 1 0986 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 10c ն. ԽՌՈՎԵՄ ταράσσω, ττω, συνταράσσω, ἑκταράσσω , θορυβέω turbo, conturbo, exturbo, perturbo συγκινέω commoveo ἁναστατόω seditionem, tumultum excito. որ եւ ԽՌՈՎԵՑՈՒՑԱՆԵԼ.… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ՇԱՐԺԵՄ — (եցի.) NBH 2 0472 Chronological Sequence: Early classical, 5c, 7c, 14c ն. κινέω moveo σείω, συσσείω, σαλεύω, ομαι commoveo, concutio, impello, or. (լծ. հյ. սարսել. եբր. շարէշ, թ. սարսմագ ... յն. սալէ՛ւօ եւ այլն.) Տալ զշարժ՝ այլում կամ ինքեան… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ՇԱՐԺԼԵՄ — (եցի.) NBH 2 0473 Chronological Sequence: Early classical, 12c ն. σαλεύω, σείω commoveo եւ ի սուրբ գիրս ՝ σπαράσσω, συσπαράσσω, ττω lacero, concerpo, discerpo. Ուժգին շարժել. սարսել. ցնցնել. տատանել. դրդել. դղրդել. եւ լլկել. ձգձգել. քաշկռտել,… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • ՍԱՍԱՆԵՄ — (եցի.) NBH 2 0696 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 10c, 12c ն. ՍԱՍԱՆԵՄ ՍԱՍԱՆԵՑՈՒՑԱՆԵՄ. σαλεύω commoveo. Տատանել. սարսել. շարժլել. տարաբերել. դղրդել. խախտել. սարամագ. սալլաթմագ (լծ. յն. սալէ՛ւօ ). *Որ զտարերս սասանեցեր: Որ… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

Share the article and excerpts

Direct link
Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”